Toen Descartes verklaarde: “Ik denk, dus ik ben,” rolde de Nervus Vagus met zijn ogen. Hier is wat we nu weten over de menselijke ervaring: stress en veerkracht bevinden zich voornamelijk in het lichaam, niet in de geest.
De Polyvagaaltheorie, ontwikkeld door Stephen Porges, stelt dat ons autonome zenuwstelsel ons tussen drie belangrijke fysiologische toestanden verplaatst. Laten we het uitleggen.
Waar komt de Polyvagaaltheorie vandaan?
De Polyvagaaltheorie ontstond uit Porges’ studie van hartslagpatronen bij pasgeborenen en foetussen. Porges was geïnteresseerd in hoe hartslagvariabiliteit, een vagale functie, werd gebruikt als een maat voor veerkracht. Dit werd het focuspunt van zijn onderzoek gedurende meerdere decennia, wat leidde tot een onthulling die ons vorige begrip van geestelijk welzijn (in westerse modellen) op zijn kop zette.
Het menselijk bestaan is grotendeels gedefinieerd door ons bewustzijn en denken. Interventies voor geestelijke gezondheid richten zich vaak op strategieën die zich aan de voorkant van het hoofd bevinden, waarbij de nadruk ligt op cognities en gedrag. Porges wijst erop dat deze aanpak niet voldoet aan onze intrinsieke biologische behoeften. Zoals Porges zei, stelt de Polyvagaaltheorie dat “fysiologische toestand een fundamenteel onderdeel is, en geen correlaat, van emotie of stemming.”
Met andere woorden, onze mentale toestanden worden beïnvloed door het lichaam, niet alleen door de geest.
Voordat we ons verdiepen in de kern van de theorie, hebben we een snelle biologieles nodig.
Maak kennis met het autonome zenuwstelsel, met als ster de Nervus Vagus
De Nervus Vagus is de tiende hersenzenuw, die tot voor kort crimineel ondergewaardeerd was totdat het zijn recente sterrenstatus kreeg binnen somatische therapieën. Je kunt de Nervus Vagus voorstellen als een snelweg tussen de hersenen en het lichaam. Dit communicatiekanaal tussen lichaam en hersenen reguleert het autonome zenuwstelsel, dat de onvrijwillige functies zoals hartslag en spijsvertering controleert.
Het autonome zenuwstelsel bestaat uit twee delen: het sympathische en parasympathische zenuwstelsel. Simpel gezegd, het sympathische zenuwstelsel is verantwoordelijk voor onze door adrenaline aangestuurde ‘vecht of vlucht’ reactie bij waargenomen gevaar. Het parasympathische zenuwstelsel is betrokken bij de complementaire ‘rust en verteren’-toestand. Deze systemen functioneren buiten ons bewustzijn om.
Het werk van Porges onthult dat onze reactie op stress grotendeels wordt gereguleerd door dit onbewuste proces. Hij bedacht de term “neuroceptie” om te beschrijven hoe het zenuwstelsel stressoren detecteert nog voordat we er bewust over kunnen nadenken. Volgens Dr. David Puder, presentator van de populaire podcast Psychiatrie en Psychotherapie, is dit een strategie die mensen hebben ontwikkeld om gevaar te vermijden. Het zenuwstelsel kan direct actie ondernemen, waarbij overleven prioriteit heeft boven nadenken over overleven.
Opmerkelijk is dat 80% van de communicatie van de vagale zenuw afferent is, waarbij signalen van het lichaam naar de hersenen stromen. Slechts 20% van de berichten gaat van de hersenen naar het lichaam, maar toch is de focus in geestelijke gezondheidsstrategieën vaak op de hersenen gericht.
Een deskundige heeft de principes van de Polyvagaaltheorie toegepast en omgekeerd. Eerst worden fysiologische reacties aangepakt, gevolgd door emotionele en ten slotte cognitieve reacties.
LEES OOK! Nervus Vagus oefeningen: Natuurlijke Verlichting van Stress en Angst
De Polyvagaaltheorie uitgedrukt in verkeerslichten
Nu we de oorsprong, biologische achtergrond en praktische toepassingen van de Polyvagaaltheorie hebben behandeld, laten we echt de diepte ingaan. Het idee dat we stressvolle prikkels voornamelijk onbewust verwerken vanuit ons lichaam, vormt de basis van de Polyvagaaltheorie, die drie fysiologische toestanden beschrijft in drie modi: verbinding, vechten-of vluchten en afsluiten. Laten we elk van deze modi nader bekijken:
Verbinding (Groen licht)
De modus van verbinding wordt gekenmerkt door een ontspannen, emotioneel gezonde, veilige en verbonden gevoel met anderen. Dit is de ventrale vagale respons, waarbij het ‘rust-en-verteren’-parasympathische zenuwstelsel in werking treedt. Dit vagus-nerftraject is gemyeliniseerd en evolueerde als laatste van de drie vagale modi. Hierdoor zijn we verbonden met ons hogere denkvermogen en sociale vaardigheden. Dr. Puder vat het samen als een staat van “openheid, rust en nieuwsgierigheid over het leven”.
Vechten-of-vluchten (Oranje licht)
Hier komt het sympathische zenuwstelsel in beeld. Deze respons ontwikkelde zich toen zoogdieren evolueerden van reptielen en is de tweede van de vagale modi. Wanneer we een mogelijke bedreiging waarnemen, worden drie belangrijke hormonen vrijgegeven: cortisol, epinefrine (adrenaline) en norepinefrine. Deze hormonen maken deel uit van een aanpassingsreactie die ons in staat stelt om ofwel te vluchten voor de bron van gevaar of ermee te vechten. Onze hartslag en ademhaling nemen toe, het bloed stroomt naar onze spieren en we beginnen te zweten. Ondanks dat we bang zijn, geloven we nog steeds dat we de dreiging kunnen overleven.
Afsluiten (Rood licht)
Als we het gevoel hebben dat we niet kunnen vluchten of vechten, veroorzaakt het parasympathische zenuwstelsel een defensieve afsluitingsreactie. Dit is onze dorsale vagale respons, die gebruikmaakt van de primitieve, ongemyeliniseerde vagus-nerfbanen die we delen met reptielen. Het is het laatste redmiddel van ons lichaam, waardoor we bevriezen totdat we kunnen vluchten of vechten. Denk aan hoe dieren soms doen alsof ze dood zijn voordat ze bij de eerste gelegenheid wegrennen.
Afsluiten veroorzaakt gevoelens van dissociatie, gevangen voelen, gevoelloosheid en hopeloosheid.
Onze hartslag, bloeddruk en immuunrespons nemen af. Door een afname van de hersenstofwisseling kunnen we het lichaamsbewustzijn en het vermogen om helder te denken verliezen. Deze intense staat kan ook leiden tot onvrijwillig braken, urineren of ontlasten. Traumatische gebeurtenissen brengen het lichaam in een afsluitreactie, die zelfs kan aanhouden wanneer de dreiging niet langer aanwezig is.
Het is interessant om op te merken dat “vagus” afkomstig is van het Latijnse woord voor “zwerven”. Dit benadrukt hoe we tussen de verschillende toestanden kunnen bewegen en onze rode lichten in groene lichten kunnen veranderen. Een versterkte vagale toon kan werken om traumatische reacties te herbedraden, de emotionele stabiliteit te vergroten en veerkracht te bevorderen.
In het artikel worden drie opmerkelijke punten genoemd:
- Stress en veerkracht leven voornamelijk in het lichaam, niet in de geest, volgens de Polyvagaaltheorie. Dit keert het traditionele begrip van geestelijke gezondheid (in westerse modellen) om, waarbij de focus meestal op cognities en gedrag ligt.
- De Polyvagaaltheorie beschrijft drie fysiologische toestanden: verbinding, vechten-of-vluchten en afsluiten. Elke toestand wordt vergeleken met een verkeerslicht: groen, oranje en rood. Deze toestanden worden beïnvloed door het autonome zenuwstelsel, met name de Nervus Vagus.
- De Polyvagaaltheorie laat zien dat ons stressrespons voornamelijk onbewust plaatsvindt. Het zenuwstelsel detecteert stressoren (neuroceptie) nog voordat we er bewust over kunnen nadenken, wat een overlevingsstrategie is om gevaar te vermijden. Dit benadrukt het belang van het behandelen van fysiologische reacties als een fundamenteel onderdeel van emoties en stemmingen.
In de geest van de Nervus Vagus: “Ik voel, dus ik ben.”
