Hoe je je Eigen Zenuwstelsel in Kaart Kunt Brengen: De Polyvagaal Theorie

Met toenemende angst, depressie en stress vraag je je misschien af hoe je beter kunt omgaan met uitdagingen en stressvolle situaties. En wellicht wil je ook veerkrachtiger worden. Wist je dat je je eigen zenuwstelsel in kaart kunt brengen? Dit krachtige instrument kan je helpen de staat van je zenuwstelsel te veranderen en je gedurende de dag en je leven meer bewust, gegrond en vreugdevol te voelen.

Het autonome zenuwstelsel en de Polyvagaaltheorie

Voordat we bespreken hoe je je zenuwstelsel in kaart kunt brengen, laten we eerst het autonome zenuwstelsel wat nader bekijken. Vaak verwijzen we naar het autonome zenuwstelsel met de termen “vecht of vlucht” en “rust en vertering”. Maar de Polyvagaaltheorie van Dr. Stephen Porges beschrijft verschillende aspecten van het zenuwstelsel.

De rol van de nervus vagus

Een belangrijk onderdeel van het autonome zenuwstelsel is de nervus vagus, ook wel de zwervende zenuw genoemd. Deze lange zenuw begint in de hersenstam en innerveert de keelspieren, bloedsomloop, ademhaling, spijsvertering en uitscheiding. De nervus vagus is cruciaal voor het parasympathische zenuwstelsel, waarvan 80 procent sensorisch is. Dit betekent dat de feedback van deze zenuw essentieel is voor het behoud van de lichaamshomeostase. Een fascinerend gegeven, nietwaar?

De impact van stress en angst op ons gedrag

In een gestreste of angstige toestand kunnen we niet nieuwsgierig zijn of empathie tonen. Daarnaast kunnen we de prefrontale cortex, verantwoordelijk voor uitvoerende functies en aandacht, niet activeren. Dit betekent dat we onze aandacht en focus niet kunnen reguleren. Herkenbaar?

Drie toestanden van het zenuwstelsel

Vecht- en vluchtreactie

Het zenuwstelsel kent drie belangrijke toestanden. Allereerst hebben we de “vecht- en vluchtreactie”, een overlevingsstrategie van het sympathische zenuwstelsel. Hierbij kunnen we woede, woede, irritatie en frustratie ervaren in de vechtmodus, of angst, bezorgdheid en paniek in de vluchtmodus. Fysiologisch gezien stijgen onze bloeddruk, hartslag en adrenaline, en nemen de spijsvertering, pijngevoeligheid en immuunreacties af.

Bevriezingsstaat

De “bevriezingsstaat” is onze dorsale vagale staat, het meest primitieve patroon en ook wel onze noodsituatie. Hier voelen we ons afgesloten, hopeloos en zonder uitweg. We ervaren depressie, hebben weinig energie, dissociëren en voelen ons overweldigd. Fysiologisch gezien neemt onze brandstofopslag en insuline-activiteit toe, en stijgt onze pijngevoeligheid.

Rust- en verteringsstaat

Ten slotte hebben we de “rust- en verteringsstaat”, een reactie van het parasympathische systeem, ook wel bekend als de ventrale vagale staat. Dit is onze staat van veiligheid en homeostase, waarin we ons gegrond, bewust, vreugdevol, nieuwsgierig, empathisch en medelevend voelen. Onze spijsvertering, weerstand tegen infecties, bloedsomloop, immuunreacties en vermogen om contact te maken verbeteren in deze staat.

Het belang van homeostase voor gezondheid en welzijn

Homeostase verwijst naar een evenwichtige toestand van het lichaam waarin alle interne systemen optimaal functioneren, ondanks veranderingen in de externe omstandigheden. In de context van de polyvagaaltheorie en het autonome zenuwstelsel is homeostase gerelateerd aan de “rust en vertering” toestand, waarin we kalm, ontspannen, bewust en verbonden zijn met onszelf en anderen.

Homeostase is essentieel voor het behoud van onze gezondheid en welzijn.

Het belang van het identificeren van je eigen staten

Het begrijpen van deze staten is van groot belang, omdat het beïnvloedt hoe we reageren op uitdagingen en stress. Als we te lang in de vecht- of vluchtmodus blijven hangen, kan dit aanzienlijke effecten hebben op onze algehele gezondheid. Om veerkracht te ontwikkelen, is het essentieel om te leren hoe je op een passende manier kunt reageren op de uitdagingen van het leven, zodat je na een korte periode in de vecht- of vluchtstaat kunt terugkeren naar je staat van sociale betrokkenheid.

Het belang van veiligheid voor herstel

Een cruciaal aspect van deze aanpak is het besef dat je niet kunt herstellen als je niet in je “veilige” staat bent. Geen enkele behandeling of interventie zal effectief zijn als je je niet veilig voelt. Daarom is het zo belangrijk om de staten van je zenuwstelsel voor jezelf te identificeren, zodat je je bewust kunt afstemmen op je lichaam en begrijpt hoe je je in die specifieke toestand voelt. Op die manier kun je jezelf helpen uit die toestand te komen en terugkeren naar een staat van veiligheid.

Hoe je je zenuwstelsel in kaart kunt brengen

Stap 1: Identificeer elke staat voor jou

De eerste stap is om voor elke staat één woord te bedenken dat het voor jou definieert. Als je bijvoorbeeld in je ventrale vagale staat bent, kun je woorden gebruiken zoals gelukkig, tevreden of vreugdevol. Voor de vecht- of vluchtstaat kun je woorden als bezorgd, gestrest of overweldigd gebruiken, en voor de bevriezingsstaat kun je woorden als afgesloten, gevoelloos of hopeloos gebruiken.

Stap 2: Identificeer je triggers en opbeurende momenten

Vervolgens wil je de triggers voor je vecht- of vluchtstaat en bevriezingsstaat identificeren. Dit zijn de situaties of gebeurtenissen die je stress bezorgen. Schrijf minstens één trigger op voor elke staat.

Daarnaast zijn er ook opbeurende momenten, ook wel lichtpuntjes genoemd, die je naar de optimale staat van je zenuwstelsel brengen. Dit kunnen eenvoudige ervaringen zijn, zoals een hond aaien, of grotere momenten, zoals op vakantie gaan.

Door deze stappen te volgen en je bewust te worden van je eigen staten, triggers en lichtpuntjes, kun je een diepgaand verschil maken in de toestand van je zenuwstelsel. Je krijgt controle over wat er met je lichaam gebeurt en leert hoe je je emoties en reacties op stress kunt reguleren, waardoor je veerkracht kunt ontwikkelen en op een gezonde manier kunt reageren op de uitdagingen van het leven.

Ga op ontdekkingstocht binnenin en breng je eigen zenuwstelsel in kaart om de weg te vinden naar een gezonder, bewuster en vervullend bestaan.